Η Ωλενα μπροστά σε κρίσιμο σταυροδρόμι

1. Εισαγωγή
2. Προέχει η ανάπτυξη
3. Στους Συλλόγους λέμε «συν Αθηνά και χείρα κίνει»
4. Ανάπτυξη δεν γίνεται χωρίς τα πανηγύρια
5. Από κοντά κι ο πολιτιστικός παράγων
6. Το μόνιμο ερώτημα: Γιατί έμειναν πίσω οι υποδομές;

Εισαγωγή

Η Ώλενα είναι από τις πιο ωραίες περιοχές της Ηλείας. Από την Παναγία Κρεμαστή, μια Μονή ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς, μέχρι το Γούμερο, το Κλινδιά, του Καράτουλα, το Μουζάκι και τα άλλα υπέροχα μέρη της, η περιοχή της Ωλένης μπορεί να στηρίξει το δικό της τοπικό σχέδιο ανάπτυξης και σε λίγα χρόνια να δει κι αυτή τα παιδιά της να επιστρέφουν στην πατρογονική γη και να απολαμβάνουν ένα ικανοποιητικό επίπεδο διαβίωσης.

Προέχει η ανάπτυξη

Κατά τη γνώμη μου, η ανάπτυξη της περιοχής Ωλένης πρέπει να στηριχτεί σε δυο τομείς: Τον εναλλακτικό τουρισμό και τον Πολιτισμό. Στην περίπτωση της Ωλένης, μάλιστα, αυτά τα δυο συνδέονται τόσο πολύ, που δύσκολα μπορεί κανείς να τα ξεδιαλύνει. Το μυστικό στον αγροτουρισμό και τον οικοτουρισμό, που είναι οι κύριες μορφές τουριστικής ανάπτυξης της Ωλένης, είναι ότι πολλοί κάτοικοι, ή και ντόπιοι που έχουν μετοικήσει στις μεγάλες πόλεις (από την Αθήνα έως τον Πύργο) μπορούν να εκμεταλλευτούν ευρωπαϊκά προγράμματα και, χρησιμοποιώντας τα περιουσιακά τους στοιχεία, τα οποία κατά κανόνα παραμένουν αναξιοποίητα και ίσως καταστρέφονται από το χρόνο, να βγάζουν χρήματα και να μετάσχουν ενεργά στην επίτευξη του στόχου της αειφόρου ανάπτυξης. Δράσεις όπως η προστασία της φύσης, η παραγωγή και προβολή τοπικών προϊόντων, οι ήπιες μορφές τουριστικής ανάπτυξης και η προβολή παραδοσιακών οικισμών είναι και προσοδοφόρες και γενναία επιδοτούμενες. Και στην περιοχή της Ωλένης, όπως και στην Πηνεία και αλλού, οι τοπικοί σύλλογοι μπορούν και πρέπει να ξεφύγουν από τα τετριμμένα, που αγωνίζονται για να βρουν πέντε δεκάρες, προκειμένου να κάνουν το γνωστό πανηγύρι σε κάθε χωριό, και να δράσουν με μεγαλύτερη φαντασία και να καταφέρουν να βρουν πολύ περισσότερα χρήματα για πολύ χρησιμότερες δράσεις. Άλλωστε η Ομοσπονδία Πηνείας και Ωλένης που έχει πρόεδρο τον Γιώργο Τσίμπρη, εκτείνεται ακριβώς όπως λέει η ονομασία της και στους δυο δήμους, αλλά και σε ολόκληρη την ορεινή Ηλεία.

Στους Συλλόγους λέμε: Συν Αθηνά και χείρα κίνει!

Αν και μιλάμε για την Ώλενα, εδώ θα αναφέρω ένα προσωπικό παράδειγμα. Μια μέρα δέχτηκα ένα τηλεφώνημα από έναν συγχωριανό μου, ο οποίος μου ζήτησε να μπω στο Διοικητικό Συμβούλιο της ομάδας του χωριού μας, του «Κεραυνού Βρίνας». Η φράση που μου είπε ήταν «αν θέλεις, μπες και πρόεδρος ακόμα». Φυσικά του απάντησα ότι ούτε ο χρόνος μου, ούτε οι γνώσεις μου επιτρέπουν να αναλάβω πρόεδρος, και μάλιστα τη χρονιά που ο Κεραυνός είχε ανέβει στην Α! κατηγορία Ηλείας. Του είπα ότι προτιμώ να είμαι απλό μέλος του ΔΣ και υπό την πίεση του συγκεκριμένου ατόμου, με έβαλαν δεύτερο αντιπρόεδρο. Στην πρώτη συνάντηση, μερικοί μου έθεσαν ωμά το ζήτημα αν μπορώ να παρέμβω ώστε η ομάδα να βρει χρήματα. Τους εξήγησα ότι το ζήτημα δεν είναι να πάρεις 1000 ευρώ από το Υφυπουργείο Αθλητισμού, αλλά το Δ.Σ. της ομάδας να βρει τρόπους οικονομικής ανάσας για το σύλλογο. Όσο τους εξηγούσα αναλυτικά το πώς μπορούσαμε να βρούμε χρήματα χωρίς να κτυπάμε την πόρτα κανενός Υπουργείου και χωρίς να φαινόμαστε επαίτες, οι περισσότεροι με πρόσεχαν με ενδιαφέρον, αλλά πρόσεξα ότι δυο από τα μέλη με κοιτούσαν και κουνούσαν απογοητευμένα το κεφάλι τους. Σίγουρα σκέφτονταν ότι ο «άνθρωπος της κυβέρνησης» στο χωριό δεν καταδέχεται ούτε 1000 ψωροευρώ να διεκδικήσει για την ομάδα του χωριού του. Κι όμως, αν έκαναν όσα τους είχα πει, αν κινητοποιούσαν τους Βριναίους της Διασποράς, αν αναζητούσαν έστω και συμβολικά μια επιχείρηση να βάλει το σήμα της στις φανέλες της ομάδας, τα αποτελέσματα θα ήταν πολύ αισιόδοξα. Κι ίσως τότε, ερχόταν και η εξ Αθηνών βοήθεια, στο πλαίσιο του «συν Αθηνά και χείρα κίνει». Θέλω να πω, ότι πολλοί πιστεύουν πως η αλήστου μνήμης περίοδος των επιδοτήσεων σε όλες μας τις δράσεις, μπορεί να αναβιώσει. Λάθος μέγα. Και οι Σύλλογοι όλης της Ηλείας, ιδιαίτερα της Ωλένης, για την οποία μιλάμε σε αυτό το κεφάλαιο, πρέπει να δουν εγκαίρως τις νέες προοπτικές που ανοίγει στην περιοχή η Τέταρτη Διαχειριστική Περίοδος, δηλαδή το Δ! ΚΠΣ, και η αμετάθετη απόφαση της Κυβέρνησης Καραμανλή να στρέψει το 82% αυτού του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης στην Περιφέρεια.

Για μια ακόμα φορά, τον Ιούνιο του 2005 ο Σύλλογος Γουμεριωτών Ηλείας «Η Αγία Παρασκευή» πραγματοποίησε στο όμορφο κεφαλοχώρι του Γουμέρου μια πανηλειακή έκθεση αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων. Η προσπάθεια του συλλόγου ήταν αξιέπαινη, αν και η έκθεση των προϊόντων θα μπορούσε να είναι πολύ μεγαλύτερη. Και αυτό θα γινόταν, εάν η διοργάνωση της έκθεσης είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα, αν στο «παιχνίδι» είχε μπει και το Επιμελητήριο, ή αγροτικοί σύλλογοι, ή και μεμονωμένοι παραγωγοί, με δυο λόγια αν η διοργάνωση ήταν συλλογική και καλά σχεδιασμένη. Κι όμως: Η σχετική εκδήλωση είχε μεγάλη επιτυχία, πράγμα που αποτελεί απόδειξη για το πόσο μεγάλη ζήτηση υπάρχει σε τέτοιου είδους πρωτοβουλίες. Πάντως ο δραστήριος Σύλλογος με τον πρόεδρό του Παναγιώτη Αχιλλεόπουλο διοργανώνει συχνά εκδηλώσεις πέρα από τα παραδοσιακά πανηγύρια, κυρίες πεζοπορίες στο φαράγγι της περιοχής (ξεκινούν από τις «Γούρνες», δίπλα από του Βάραγγα), κι ακολουθούν την διαδρομή προς το Μοναστήρι της Νίκαβας (ένας πανέμορφος Βυζαντινός Ναός που νομίζω ότι ανήκει στο Μετόχι του Παναγίου Τάφου), τον Ασκητή κλπ. Πρόκειται για το «Ολυμπιακό Μονοπάτι», το οποίο καταλήγει στην πλατεία του Γουμέρου.

Ανάπτυξη δεν γίνεται χωρίς τα πανηγύρια

Ένα από τα πιο γνωστά και πολυπληθή πανηγύρια στη Δυτική Ελλάδα είναι το πασίγνωστο Πανηγύρι του Βάραγγα. Παρά το ότι δεν γίνεται το 20ήμερο του καλοκαιριού (20 Ιουλίου έως 15 Αυγούστου) που συρρέουν στην περιοχή σχεδόν όλοι οι Ηλείοι της Διασποράς (το πανηγύρι του Βάραγγα γίνεται στα τέλη Σεπτεμβρίου) ωστόσο ο χώρος κατακλύζεται από επισκέπτες όλες τις ημέρες του πανηγυριού. Άλλωστε, δεν πρόκειται για άλλο ένα από τα κλασικά πανηγύρια των χωριών στην Ηλεία, αλλά για σειρά εκδηλώσεων, από την εμποροπανήγυρη και τη ζωοπανήγυρη, μέχρι τους διαγωνισμούς γευσιγνωσίας, τους παραδοσιακούς χορούς από όλα τα μέρη της Ελλάδος που παρουσιάζουν εκπαιδευμένοι χορευτές, την επίδειξη ίππων, το λούνα παρκ για τα παιδιά κλπ. Με δυο λέξεις, το πανηγύρι του Βάραγγα είναι ένας από τους βασικούς μοχλούς άρσης της απομόνωσης ολόκληρης της περιοχής. Το πανηγύρι μπορεί και πρέπει να εμπλουτιστεί με περισσότερα πολιτιστικά στοιχεία. Να διοργανώνεται, για παράδειγμα, πανηλειακός ή και πανελλήνιος Διαγωνισμός λαϊκών συγκροτημάτων, οι εκδηλώσεις να τελειώνουν με μια μεγάλη συναυλία, στην οποία θα εμφανίζονται ερμηνευτές γνωστοί σε όλη την Ελλάδα (κατά το πολύ πετυχημένο πρότυπο των εκδηλώσεων στο ξωκλήσι του Αη Γιάννη Μακρισίων από τον δραστήριο Γιάννη Τζουανόπουλο) κλπ.

Τα πανηγύρια της περιοχής είναι, όπως όλα στην Ηλεία, προσεκτικά τοποθετημένα κατά μήκος του καλοκαιριού: Αρχίζουν με τον Άγιο Ιωάννη στις 24 και 25 Ιουνίου, για όσους βρίσκονται από νωρίς στα πατρογονικά χώματα. Ακολουθεί η Αγία Παρασκευή στις 26 και 27 Ιουλίου, και μετά έχουμε τρία πανηγύρια μέσα στον Σεπτέμβριο: η Παναγιά Σπηλιώτισσα στις 8 κι 9, ο Βάραγγας στις 23-25 και, τέλος, ο Ασκητής στις 30 Σεπτεμβρίου. Ελπίζω να τα θυμάμαι σωστά. Στον Βάραγγα, εκτός του μεγάλου πανηγυριού τον Σεπτέμβρη, εορτάζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα και η Πρωτομαγιά, παρέχοντας άλλη μια ευκαιρία να έλθουν τουρίστες στην όμορφη περιοχή.

Στο μεσοδιάστημα των καλοκαιρινών εκδηλώσεων, τιμάται και η επέτειος στα Φονικά (14 Ιουλίου), μια περιοχή ανάμεσα στου Καράτουλα και το Μουζάκι, όπου το 1944 οι ναζί πραγματοποίησαν ένα ακόμα αποτρόπαιο, ομαδικό φονικό σκοτώνοντας 21 άοπλους Έλληνες εν ψυχρώ. Εκεί έχει στηθεί μνημείο Εθνικής Αντίστασης και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ωλένης φροντίζει για την καλύτερη οργάνωση της σχετικής εκδήλωσης για την επέτειο των Φονικών.

Από κοντά κι ο πολιτιστικός παράγων

Το Γούμερο είναι η αρχαία πόλη του Αλύσσειου κι έχει εξαιρετική θέα σε όλη σχεδόν, την πεδινή Ηλεία και στο νότιο Ιόνιο πέλαγος. Ο Σύλλογος «Η Αγία Παρασκευή» έχει καταθέσει σειρά προτάσεων για την ανάδειξη της περιοχής μέσα από την Ολυμπιακή Ιδέα: Πρότεινε από τη μια μεριά τη βράβευση των Ολυμπιονικών του Πεκίνου με κότινο από τις ελιές του Γουμέρου, μέχρι την καθιέρωση Υπουργείου Ολυμπισμού με έδρα την Ηλεία. Πρότεινε ακόμα την αναβίωση της Ιεράς Οδού Ήλιδας- Ολυμπίας ως Διεθνές Μονοπάτι των Αρχαίων Ολυμπιονικών, αλλά και τη βράβευση των αριστούχων μαθητών της Ηλείας σε ξεχωριστή εκδήλωση μέσα στο αρχαίο Στάδιο της Ολυμπίας. Και για αυτά ζήτησε την κινητοποίηση του λόμπι των Ηλείων, το οποίο είναι εντελώς ασύνδετο, μονίμως χειμαζόμενο και δεν έχει καταφέρει μέχρι σήμερα ούτε να συμπαρασταθεί, ούτε πολύ περισσότερο να τεθεί επικεφαλής μιας μεγάλης προσπάθειας για κάτι καλό στην ηλειακή γη. Ο δραστήριος Σύλλογος πρότεινε επίσης την καθιέρωση διεθνούς διαγωνισμού με θέματα τον Ολυμπισμό, γενικότερα τον Πολιτισμό και τον Τουρισμό.

Δεν είναι βέβαιο ότι όλες οι προτάσεις μπορούν να υιοθετηθούν. Αυτό όμως που είναι βέβαιο είναι ότι ο Σύλλογος έχει μια ολοκληρωμένη αντίληψη για την περιοχή του και μάχεται για αυτήν. Αν το ίδιο συμβεί με όλες τις περιοχές της Ηλείας, σε πολύ λίγα χρόνια ο νομός μας θα απογειωθεί αναπτυξιακά. Παράλληλα εκμεταλλεύεται τα εργαλεία της σύγχρονης εποχής για να πετύχει τους στόχους του: Ήδη η ανάδειξη του Ασκητή και των φαραγγιών του Γουμέρου έχουν γίνει πρόταση χρηματοδότησης που υπεβλήθη στο πρόγραμμα Leader για τις ορεινές και μειονεκτούσες περιοχές. Αλλά οι άνθρωποι το ψάχνουν το πράγμα κι εργάζονται, δεν τα περιμένουν όλα έτοιμα…

Ο Αρχαιολόγος Μηνάς Στασινός βρήκε στην περιοχή κυκλώπεια τείχη, Ακρόπολη, υπέργειο θολωτό τάφο, αρματοδρόμιο και ένα μυκηναϊκό νεκροταφείο περίπου του 1500 προ Χριστού. Κι αυτά πρέπει να ενταχθούν σε κάποιο πρόγραμμα και να αναδειχτούν, ώστε η περιοχή να γίνει και αρχαιολογικά πιο ελκυστική στους τουρίστες, που θα μπορούν να θαυμάσουν τόσο τα φυσικά, όσο και τα πολιτιστικά αξιοθέατα.

Να μην ξεχάσουμε την παλιά Επισκοπή και το κάστρο στην Ώλενα, το χωριό που έδωσε το όνομά του σε ολόκληρο τον Δήμο και στην επισκοπή που εδρεύει τώρα στον Πύργο (ο Μητροπολίτης Γερμανός είναι «Ηλείας και Ωλένης» προς τιμήν του χωριού που φιλοξενούσε την επισκοπή για πολλά χρόνια στο παρελθόν). Κι αυτά θα μπορούσαν να εμπνεύσουν κάποιο θαρραλέο και διορατικό πιτσιρικά, που θα υποβάλει μια πρόταση χρηματοδότησης για εναλλακτικό τουρισμό. Κι αν γίνει η αρχή, πολλοί θα ακολουθήσουν.

Συγκριτικά πλεονεκτήματα έχει και το Μουζάκι: Ουσιαστικά είναι στο κέντρο της περιοχής, καθώς περνάς υποχρεωτικά από αυτό, είτε πας προς την Κουτσοχέρα, Καρυά, Γούμερο, Πεύκες, Αγία Άννα, Κλινδιά κλπ, είτε κινείσαι προς τη Λασιώνα, τη Λαμπεία και τη Φολόη. Κατά την τελευταία Αποκριά, το Μουζάκι έχει την τιμητική του: θεατρικά, διαγωνισμοί χαρταετού και μακαρονάδας, ψησταριές, γλέντι μέχρις εξαντλήσεως. Γιατί αυτό πρέπει να το απολαμβάνουν μόνο οι ντόπιοι, κι όχι και πολλοί τουρίστες που θα έρχονται εκεί, θα αφήνουν τα ωραία τους χρήματα και θα μετέχουν στο ξέφρενο γλέντι; Ο τουρισμός μπορεί να αποδώσει καρπούς σε όλες τις περιοχές με αξιοθέατα, όπως το Μουζάκι.

Παράλληλα, η σταφίδα μπορεί και πρέπει να συνεχίσει να αποτελεί βασικό παράγοντα εσόδων για τους κατοίκους, καθώς περί τα 300 στρέμματα καλλιεργούνται από κατοίκους του Μουζακίου. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να μελετηθούν τρόποι μεταποίησης και τυποποίησης. Είναι μεγάλη αμαρτία όχι μόνο για την περιοχή της Ωλένης, αλλά για ολόκληρη την Ηλεία να περιοριστεί και τελικά να εξαφανιστεί η καλλιέργεια της σταφίδας. Το συγκεκριμένο προϊόν μπορεί να φέρει σημαντικά έσοδα στους καλλιεργητές, κι η ελάττωση της παραγωγής της είναι κατά τη γνώμη μου απόδειξη της πλήρους έλλειψης σχεδιασμού για την αγροτική δράση σε ολόκληρη την Ηλεία.

Στα ορεινά της Ωλένης, το χωριό Κλινδιά ήταν από παλιά το χωριό των μαστόρων. Σήμερα όμως οι κάτοικοι ασχολούνται με δουλειές που μόνο την επιβίωσή τους εξασφαλίζουν, κι αυτή μετά βίας. Είναι δυνατόν το υπέροχο χωριό, στις παρυφές της Φολόης, μόλις λίγα χιλιόμετρα από την Πέρσαινα και το Πανόπουλο, να μην πάρει λίγη από την προοπτική ανάπτυξης εκείνων των περιοχών; Μπορούν οι κάτοικοι του χωριού να ξαναφέρουν πίσω τα νέα παιδιά με την κτηνοτροφία, τις ελιές, το καλαμπόκι και το σταφύλι; Εγώ λέω κατηγορηματικά όχι. Αντίθετα, η τοπική ανάπτυξη χρειάζεται να επικεντρωθεί στην κατασκευή, αλλά και επίδειξη μέσα από τουριστικές δράσεις της κατασκευής βαρελιών κρασιού, την τουριστική προβολή της απόσταξης τσίπουρου, την παρουσίαση της μελισσοκομικής δραστηριότητας σε τουρίστες, στο πλαίσιο αγροτουριστικών μονάδων, που μπορούν να λειτουργήσουν εκεί με πραγματικά πολύ αξιόλογα αποτελέσματα.

Το μόνιμο ερώτημα: Γιατί έμειναν πίσω οι υποδομές;

Το Γούμερο, μια από τις ωραιότερες περιοχές της Ηλείας, απέχει μόλις 35 χιλιόμετρα από τον Πύργο, αλλά για να πάει κανείς με αυτοκίνητο θέλει περίπου μια ώρα. Είναι αυτονόητο ότι σε δεύτερη φάση, όταν ο νομός θα διαθέτει στοιχειώδεις οδικές υποδομές, που σήμερα του λείπουν, χρειάζεται μια νέα χάραξη του δρόμου Γούμερο- Πύργος, η οποία δεν πρέπει λογικά να ξεπερνά τα 15 χιλιόμετρα, ώστε η πρόσβαση στην υπέροχη αυτή περιοχή να γίνει πολύ ευκολότερη.

Παράλληλα το Γούμερο είναι πραγματικά εγκαταλελειμμένο. Οι περισσότεροι γεωργικοί δρόμοι είναι κατεστραμμένοι, ενώ το δίκτυο ύδρευσης σε αυτό το κεφαλοχώρι είναι σε ποσοστό περίπου 20% από αμίαντο, δημιουργώντας εξαιρετικά μεγάλα προβλήματα στην υγεία των κατοίκων. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή η κατάσταση ωθεί ορισμένους από τους ντόπιους σε ακραία κι ανεφάρμοστα αιτήματα, όπως αυτό της «ανεξαρτητοποίησης» του χωριού. Από τη μια το αίτημα είναι καθαρά σε βάρος του ίδιου του χωριού, αλλά από την άλλη υπάρχει σαφώς η δικαιολογία της πραγματικής εγκατάλειψης του Γούμερου από την επίσημη Πολιτεία επί δεκαετίες. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι το 1994 δημοπρατήθηκε από την τότε κοινότητα Γουμέρου η μελέτη για τα λύματα της περιοχής, κι από τότε που ολοκληρώθηκε η μελέτη δεν έγινε απολύτως τίποτα. Δεν είναι δικαιολογημένη η οργή των πολιτών έναντι των κάθε είδους «κρατούντων» όλα αυτά τα χρόνια;

Μέσα στο 2006 βελτιώθηκε σημαντικά η οδοποιία στην Αγία Άννα, όπου στρώθηκε ολόκληρος ο κεντρικός δρόμος, ενώ ξεκίνησε η κατασκευή του περιφερειακού δρόμου της Κουτσοχέρας. Ωστόσο έμεινε πίσω η βελτίωση των οδικών υποδομών στις περιπτώσεις των δρόμων Καράτουλα- Ώλενα και Γούμερο- Αγία Άννα. Πολύ σημαντική έλλειψη θεωρούν –σωστά- οι κάτοικοι στο Κλινδιά την ανυπαρξία οδικής σύνδεσής τους με τη Φολόη. Στη φάση της δημοπράτησης είναι και η βελτίωση του δρόμου Καράτουλα- Μουζάκι- Γούμερο, καθώς και του δρόμου Καρούτες- Καράτουλα, ιδιαίτερα στα τμήματα Μαγούλα- Καράτουλα και Καράτουλα- Αρβανίτη. Η Αυτοδιοίκηση πρέπει να προσέξει πολύ στην επίβλεψη της καλής κατασκευής, καθώς οι δρόμοι αυτοί βελτιώνονται όχι ολοκληρωτικά, αλλά κατά τμήματα, με αποτέλεσμα να υπάρχουν κακοτεχνίες και ο εργολάβος του Α! τμήματος να ρίχνει το φταίξιμο στον εργολάβο του Β! τμήματος κλπ. Δεν μιλάω εδώ ειδικά για την περιοχή της Ωλένης, αλλά γενικότερα για το μεγάλο πρόβλημα των δημοσίων έργων, ιδιαίτερα εκείνων που δεν έχουν μεγάλο προϋπολογισμό.

Σε κάθε περίπτωση, η αγροτική οδοποιία στην Ώλενα είναι η «αχίλλειος πτέρνα» της περιοχής σήμερα, που η βασική ενασχόληση των κατοίκων είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία. Γι αυτό χρειάζεται από τη μια μεριά η θαρραλέα βελτίωση των αγροτικών δρόμων κι από την άλλη η σε βάθος ενημέρωση των κατοίκων για τις προοπτικές που τους προσφέρει ο εναλλακτικός τουρισμός.